Το Παρατηρητήριο ιδρύθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών της Ελλάδος και επικεντρώνεται στη μελέτη του πολιτικού, διοικητικού και κομματικού συστήματος των χωρών της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας και της Ανατολικής Μεσογείου. Η έρευνα θα επικεντρωθεί σε μια περίοδο που ξεκινά από το 1990 έως σήμερα, καθώς η πτώση του Σοβιετικού πολιτικού συστήματος το 1989 θεωρείται ως σημείο καμπής στην παγκόσμια πολιτική. Το διεθνές πλαίσιο και η παγκόσμια ανάπτυξη προκάλεσαν την ανάκαμψη των πολιτικών συστημάτων και της διακυβέρνησης που βασίζονται σε ανεξάρτητα τοπικά και περιφερειακά θεσμικά όργανα με στόχο την αποκέντρωση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Η περιοχή που μελετάμε περιλαμβάνει τρεις ηπείρους, την Αφρική, την Ασία και την Ευρώπη, ενώ το ενδιαφέρον εστιάζεται σε χώρες της Μαύρης Θάλασσας και της Ανατολικής Μεσογείου, όπως η Ρωσία, η Ουκρανία, η Αρμενία, η Γεωργία και η Βουλγαρία λόγω της ιδιαίτερης φύσης των «νεογέννητων» πολιτικών συστημάτων σε αντίθεση με τις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης που έχουν μακρά παράδοση κομματικού συστήματος, κοινοβουλευτικό δημοκρατικό καθεστώς και όργανα τοπικής αυτοδιοίκησης. Επιπλέον, η Ελλάδα και η Τουρκία βρίσκονται υπό έρευνα δεδομένου ότι η Ελλάδα και η Τουρκία υπέστησαν αυταρχικά καθεστώτα στο παρελθόν, ενώ χώρες της Ανατολικής Μεσογείου όπως ο Λίβανος, η Συρία, το Καζακστάν και η Παλαιστίνη βρίσκονται ακόμη στη διαδικασία εγκαθίδρυσης ενός πολιτικού συστήματος.

Τα ερευνητικά του πεδία στοχεύουν να δημιουργήσουν ένα εργαλείο για ανάλυση των πολιτικών συστημάτων, της κοινωνίας των πολιτών και των θεσμών στην εκάστοτε χώρα και για το λόγο αυτο δομείται από τρεις ευρύτερες θεματικές μελέτης: i. την μελέτη των εκλογικών συστημάτων, του κομματικού συστήματος, του πολιτικού προσωπικού, της κομματική θέσης στους άξονες του εκλογικού ανταγωνισμού. ii. την μελέτη του συστήματος Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης και των θεσμών του. iii. την μελέτη της κουλτούρας κάθε χώρας (Αντιλήψεις για τη δημοκρατία και την κουλτούρα). Σύμφωνα με το καταστατικό του το Παρατηρητήριο πραγματοποιεί τους σκοπούς του με τη διεξαγωγή ερευνητικής διαδικασίας, αναπτύσσει συνεργασίες με Σχολές, Τμήματα και Εργαστήρια του Α.Π.Θ. ή άλλων ημεδαπών και αλλοδαπών Α.Ε.Ι. καθώς και με άλλους Ερευνητικούς Φορείς της Ελλάδας και του Εξωτερικού και Επιστημονικά Ινστιτούτα της Ελλάδας και του εξωτερικού στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών, διεκδικώντας αντίστοιχη χρηματοδότηση από Εθνικούς, Κοινοτικούς ή Διεθνείς πόρους.

Το Παρατηρητήριο δύναται να αναπτύσσει συνεργασίες με φορείς της Δημόσιας Διοίκησης σε τοπικό, εθνικό, κοινοτικό ή διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που θέτει το οικείο κάθε φορά κανονιστικό πλαίσιο.

Το Παρατηρητήριο διοικείται από επταμελές ΔΣ, το οποίο αποτελείται από εν ενεργεία μέλη ΔΕΠ ή ομότιμους καθηγητές του ΑΠΘ και εκπροσώπους του Υπουργείου Μακεδονίας – Θράκης με στόχο την υποστήριξη της επιστημονικής και λοιπής δράσης του, έχει συγκροτηθεί διεπιστημονικό Επιστημονικό Συμβούλιο με εισήγηση του ΔΣ και απόφαση της Συγκλήτου του ΑΠΘ.

Το Διοικητικό Συμβούλιο αποτελείται από τα παρακάτω μέλη:
Πρόεδρος Θεόδωρος Χατζηπαντελής, Καθηγητής ΑΠΘ
Αντιπρόεδρος Γρηγόριος Ζαρωτιάδης, Καθηγητής ΑΠΘ
Γενικός Γραμματέας Ευτυχία Τεπέρογλου, Επίκουρη Καθηγήτρια ΑΠΘ
Ταμίας Γεώργιος Ανδρέου, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ
Τακτικό Μέλος, Μανούσος Μαργακουδάκης, Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Θεόδωρος Καράογλου, τ.Υπουργός, Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης Τακτικό Μέλος
Ζωή Μπάρμπα, Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης, Τακτικό Μέλος